AKTUALNIE

TEATR IM. JULIUSZA OSTERWY W GORZOWIE WLKP.
60 POLSKICH LAT
tekst: Krystyna Kamińska

Budynek teatru w Gorzowie (Landsbergu) nie ucierpiał na skutek działań wojennych w 1945 r., a uznawany był (i jest) za najładniejszy obiekt w całym pasie zachodnim. Bezpośrednio po zakończeniu wojny organizowano tam najpierw koncerty a potem przedstawienia amatorskie. 5 stycznia 1946 r. odbyła się inauguracja Miejskiego Teatru, któremu nadano imię Józefa Korzeniowskiego, jako że pierwszą wystawiono sztukę tego autora pt. „Stary kawaler”. Odtwórcą roli tytułowej był dyrektor teatru – Henryk Barwiński. Rok 1946 obfitował w premiery (12) i przedstawienia (blisko 200), teatr wiele grał w okolicznych miejscowościach, ale jego sytuacja finansowa była niepewna i na początku 1947 r. przerwano działalność. Wznowiono ją się 18 października 1947 r. premierą „Dam i huzarów” Aleksandra Fredry pod nową dyrekcją Aleksandra Gąssowskiego i z nowym patronem. Teatr nazywał się wówczas Teatrem Miejskim Ziemi Lubuskiej im. Juliusza Osterwy. Entuzjazmu, sił i pieniędzy starczyło na 13 premier.

Od września 1948 r. rozwiązano Teatr Miejski a stał się on filią Państwowego Teatru Polskiego w Poznaniu, którym kierował Wilam Horzyca. Struktura ta okazała się niewydolna, więc teatr wrócił pod zarząd miasta. Przez 11 lat nie było stałego zespołu aktorskiego, ale ten stan rodził liczne inicjatywy oddolne, tworzyły się zespoły amatorskie, a także prowadzono bardzo ożywioną działalność impresaryjną. Teatr w Gorzowie zawsze był miejscem lubianym i cenionym przez mieszkańców. W II połowie lat 50. bardzo silny był ruch oddolny dążący do powołania państwowej sceny. Stało się tak w 1960 r., choć na warunkach skrajnie niekorzystnych dla placówki, z najniższym budżetem w kraju. Wszystkie wcześniejsze próby powołania teatru, choć nieskuteczne, były dla mieszkańców bardzo ważne: rozbudziły głód sztuki teatralnej, udowodniły potrzebę teatru, stworzyły atmosferę kultu dla sztuki. A stało się to w mieście dopiero rozpoczynający swój polski żywot, z 60. tysiącami nowych mieszkańców, głównie w kresowych wsi, w mieście z nieproporcjonalnie rozwiniętym przemysłem, przy braku szkół i instytucji humanistycznych.
4 listopada 1960 r. odbyła się premiera „Balladyny” J. Słowackiego w Państwowym Teatrze im. Juliusza Osterwy dając podwaliny stałej instytucji kultury.

Bardzo ważna była dyrekcja Ireny Byrskiej (1963-66), która wraz z mężem Tadeuszem przenosiła idee teatru Juliusza Osterwy tworząc ambitny teatr z dala od centrów kulturalnych. W tym okresie kierownikiem literackim byli kolejno Zdzisław Najder i Zbigniew Herbert, współpracowali Antoni Uniechowski, Zbigniew Lengren, Władysław Krasnowiecki, Irena Górska-Damięcka, Marcin Szancer, występowali m. in. Edward Lubaszenko, Bolesław Idziak, Agnieszka Byrska-Zaczyk i wielu innych aktorów tworzących dobry zespół bez gwiazd (zasada Ireny Byrskiej). Obok urokliwie i starannie przygotowywanych sztuk z klasyki, wystawiano wówczas ambitne utwory współczesne Herbera, Różewicza, Czyżewskiego, Filipowicza i innych. W Gorzowie pamięć Ireny i Tadeusza Byrskich jest kultywowana, we foyer wisi tablica im poświęcona, a Mała Scena nosi ich imię.

Drugim ważnym etapem w historii Teatru Osterwy była dyrekcja Andrzeja Rozhina (1974-77) twórcy o diametralnie odmiennych od państwa Byrskich korzeniach i gustach artystycznych: stawiał na młodych, dawał przedstawienia gorące, nie pozwalał publiczności wygodnie siedzieć w fotelach. W Teatrze Osterwy w czasach Andrzeja Rozhina debiutowali: Bogdan Cybulski (reżyseria), Agnieszka Holland (reżyseria teatralna), Lidia Rydlewicz-Zielińska (kompozycja muzyczna), Jacek Kasprzyk (muzyka), Stanisław Syrewicz (muzyka ), Edward Lutczyn (scenografia), współpracowali: Piotr Sowiński, Krzysztof Knittel, Jan Sawka, Marcin Jarnuszkiewicz, gościli: Andrzej Wajda, Roman Szydłowski, Jan Kłossowicz, prof. Bohdan Korzeniewski, prof. Julian Lewański, Józef Szajna, Lidia Zamkow, Leszek Herdegen, Artur Sandauer, Jan Paweł Gawlik, Stanisław Grochowiak. We wszystkich znaczących pismach ukazywały się recenzje z przedstawień.

Andrzej Rozhin ciągle utrzymuje kontakt z Teatrem Osterwy, wyreżyserowane przez niego „Wyzwolenie” inauguruje obchody 60-lecia teatru.
Z artystycznego punktu widzenia bardzo ważna była dyrekcja Ryszarda Majora (1995 – 2002), który preferował teatr wysmakowany, mądry, daleki od przeciętnych gustów, co jednak w dobie agresywnego marketingu nie dawało popularności.

Teatrem im. J. Osterwy kierowali:

Zbigniew Szczerbowski (1960 – 1962),
Mirosław Smolarek (1962 - 1963),
Irena Byrska (1963 1966),
Jan Błeszyński (1966- 1969),
Marek Kępiński (1969 – 1970),
Krystyna Tyszarska-Skołuda i Celestyn Skołuda (1970 -1974),
Andrzej Rozhin (1974 - 1977),
Bohdan Mikuć (1977 – 1984),
Antoni Baniukiewicz (1984 – 1989),
Marek Mokrowiecki (1989 – 1990),
Leszek Czrnota (1990 – 1992),
Stanisław Kuźnik (1992 – 1995),
Ryszard Major (1995 – 2002).

Od 2002 r. Dyrektorem Naczelnym i Artystycznym jest Jan Tomaszewicz.